Środowisko to system wielu komponentów

Szczepański2

ŚRODOWISKO TO SYSTEM WIELU KOMPONENTÓW

Rozmowa z dr. inż. Krystianem Szczepańskim, dyrektorem Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego

Pięć instytutów badawczych resortu środowiska zawarło 27 stycznia br. porozumienie…

Głównym celem tego porozumienia, które zawarły Instytut Ochrony Środowiska, Instytut Badawczy Leśnictwa, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Państwowy Instytut Geologiczny oraz Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej jest doprowadzenie do ścisłej współpracy pomiędzy instytutami. Będziemy starali się określić potencjał każdego z nich, by następnie optymalnie wykorzystywać go we współpracy międzyresortowej. Każdy z instytutów specjalizuje się w określonych obszarach środowiska. Chcemy działać lepiej, nie dublować na przykład prac laboratoryjnych i maksymalnie wykorzystać to, czym wspólnie dysponujemy.

 

Porozumienie przewiduje m.in. wzajemne wsparcie i koordynację badań naukowych oraz wspólne przedsięwzięcia w zakresie promocji wyników prac badawczych i edukacji, wymianę doświadczeń, udostępnianie infrastruktury badawczej. Powołaliśmy już kilka zespołów tematycznych, które określą możliwości współpracy w różnych obszarach. Wspólnie będziemy też analizować kwestie prawne, np. dotyczące zamówień innowacyjnych, które są nowym trybem udzielania zamówień w naszym kraju.

Jednym z obszarów wspólnych przedsięwzięć ma być środowisko przyrodnicze, w szczególności jego ochrona oraz wdrażanie innowacyjnych technologii w zakresie zrównoważonego użytkowania zasobów przyrodniczych. Jakie osiągnięcia na tym polu ma Instytut Ochrony Środowiska?

Ostatnio angażujemy się w kwestie dotyczące audytów krajobrazowych, które mają być wykonywane przez marszałków województw. Audyt krajobrazowy jest jednym z narzędzi zrównoważonego użytkowania zasobów przyrodniczych. Realizujemy prace przygotowujące nas do wykonywania audytów krajobrazowych także poprzez współpracę z GDOŚ. Opracowaliśmy podział województwa podkarpackiego na mikroregiony fizycznogeograficzne, podział niezbędny do analiz wykonywanych w ramach audytu krajobrazowego. Także dla województwa podkarpackiego opracowaliśmy studium dotyczące energetyki wiatrowej. W studium dotyczącym farm wiatrowych problematyka ochrony krajobrazu i przyrody jest podstawowa. Liczymy, że nasze doświadczenie zostanie wykorzystane w innych województwach. Prowadzimy ponadto bazę obszarów chronionych.

Instytut Ochrony Środowiska specjalizuje się w badaniach dotyczących ochrony powietrza i klimatu. Mamy silne komórki związane z tą tematyką, z Krajowym Ośrodkiem Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE) na czele, i dużą wiedzę w tym zakresie.

Tak jak wspomniałem, poszczególne instytuty specjalizują się w różnych obszarach. Kwestie ochrony przyrody to domena Instytutu Badawczego Leśnictwa, który prowadzi monitoring leśny, badania w Puszczy Białowieskiej itp.

Porozumienie zostało zawarte po to, abyśmy wymieniali się naszą wiedzą i korzystali z niej przy realizacji własnych, ale i wspólnych projektów. Środowisko to przecież system wielu komponentów i monitorując np. lasy trzeba mieć ekspercką wiedzę o wodzie, glebie, klimacie. Dlatego powinniśmy się w tym zakresie wspierać.

Niedawno Europejska Agencja Środowiska informowała też, że w ciągu ostatnich 33 lat skutki negatywnych zmian klimatu kosztowały Europę blisko 400 mld euro. Straty związane z ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi są coraz większe, również w Polsce.

Z naszych szacunków, wyliczonych na podstawie danych z wojewódzkich centrów zarządzania kryzysowego, wynika, że w latach 2001–2011 bezpośrednie straty wynikające z ekstremalnych zjawisk pogodowych takich jak np. susze, nawalne deszcze, wichury wyniosły 56 mld zł. Jeśli do tego dodamy koszty pośrednie powstałe na skutek braku dostaw energii, wody itp. to suma ta może wzrosnąć nawet do 90 mld zł. Zgodnie z przygotowanym przez rząd strategicznym planem adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020, z perspektywą do roku 2030, w kolejnych latach te straty, jeżeli nie podejmiemy odpowiednich działań, powiększą się o kolejne dziesiątki miliardów zł. W 2030 może to być nawet 120 mld zł. Musimy więc zacząć myśleć nie tylko o ograniczaniu zanieczyszczeń w kontekście polityki klimatycznej, ale i o przystosowaniu się do skutków zmian klimatycznych poprzez odpowiednie adaptowanie się do nich. U podstaw takiego właśnie myślenia leży podjęcie prac nad realizacją planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. Projektem zostaną objęte wszystkie takie miasta w Polsce, jest ich 44 (bez Warszawy, która realizuje własny plan ADAPTCITY i Koszalina). W miastach tych mieszka ponad jedna czwarta populacji naszego kraju (ponad 10 mln mieszkańców).

Program finansowany jest ze środków Ministerstwa Środowiska z dofinansowaniem z unijnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Będzie on realizowany przez konsorcjum, które składa się z trzech instytutów resortowych – Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, naszego instytutu, który jest liderem w tym projekcie, oraz firmy konsultingowo-inżynierskiej Arcadis.

Stworzyliśmy najlepiej ocenioną metodykę przygotowania miejskiego planu adaptacji do zmian klimatu. Mamy doświadczenia w tym zakresie. Instytut Ochrony Środowiska realizował projekt KLIMADA, który dał podstawy do opracowania i wdrożenia strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych przygotował podręcznik dla miast w zakresie adaptacji do zmian klimatu. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej dysponuje danymi dotyczącymi zjawisk meteorologicznych, w tym również tych ekstremalnych.

Na zrealizowanie projektu i opracowanie planów adaptacji dla poszczególnych miast mamy dwa lata.

W jaki sposób zamierzacie opracować te plany?

Głównym celem projektu jestocena wrażliwości i podatności na zmiany klimatu każdego z 44 miast i zaplanowanie działań adaptacyjnych, adekwatnych do zidentyfikowanych zagrożeń. Warto jeszcze powiedzieć, że ze względu na swoją skalę jest to jedyna taka inicjatywa w Europie. Po jej zakończeniu z pewnością będziemy dzielić się doświadczeniami z innymi państwami członkowskimi, dla których adaptacja do zmian klimatu jest ważna, bo skutki tych zmian dotykają ich na co dzień.

W każdym z miast przeprowadzona zostanie analiza m.in. zjawisk meteorologicznych do 30 lat wstecz. Analizy dotyczyć będą wielu problemów miast, między innymi zdrowia publicznego, gospodarowania wodami opadowymi, funkcjonowania terenów zielonych, komunikacji miejskiej.

Następnie wybrane zostaną najważniejsze wyzwania, dla których zaproponujemy konkretne działania adaptacyjne.

Jakie to mogą być działania?

Bardzo różne, w zależności od lokalizacji miasta i ekstremalnych zjawisk, jakie mogą w nim wystąpić. W przypadku deszczy nawalnych trzeba myśleć o zwiększeniu przepustowości kanalizacji odprowadzającej wody opadowe, ale też o rozwoju terenów zielonych, błękitno-zielonej infrastruktury, tak aby spowolnić odpływ wód.

W przypadku suszy należy zastanowić się jak dostarczyć wodę do miasta czy znaleźć alternatywne rozwiązania z poborem wody, jeśli w rzece będzie jej za mało.

Zagrożeniem jest też wysoka temperatura na obszarach silnie zurbanizowanych i związana z nią miejska wyspa ciepła, która wpływa na obniżenie jakości życia i zdrowia mieszkańców.

Nasze propozycje będziemy uzgadniali z samorządem, przy udziale społeczności lokalnej, organizacji pozarządowych, aby konkretne działania, które zaproponujemy uzyskały akceptację społeczną i wynikały z naszej wspólnej pracy, a nie tylko z pracy ekspertów i analityków. Aktywizacja społeczeństwa obywatelskiego wokół tego projektu to jego dodatkowa wartość.

Skąd samorząd weźmie środki na realizację zaproponowanych przez was działań?

Dokument strategiczny jakim jest plan adaptacji miasta do zmian klimatu będzie podstawą ubiegania się o środki z funduszy środowiska i programów społecznych, regionalnych programów operacyjnych, a także z aktualnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.

Jakich rezultatów spodziewacie się po realizacji projektu?

Wdrożenie miejskich planów adaptacji poprawi bezpieczeństwo i jakość życia mieszkańców. Lokalne samorządy otrzymają identyfikację najpoważniejszych zagrożeń związanych ze zmianami klimatu oraz najbardziej wrażliwych sektorów i obszarów miasta, a także pakiet wyselekcjonowanych działań zwiększających odporność miasta na zagrożenia związane ze zmianami klimatu, wraz z oceną ich efektywności. Dodatkową wartością, o czym mówiłem, będzie aktywizacja i zaangażowanie mieszkańców w opracowanie planów, co powinno w przyszłości przełożyć się na aktywny udział społeczeństwa w procesie ich wdrażania i dalszego kształtowania polityki adaptacyjnej miasta. Plany te pozwolą sięgnąć samorządom po pieniądze z Unii Europejskiej na inwestycje, które przyczyniając się do ochrony klimatu jednocześnie wpłyną na lepszy poziom życia mieszkańców miast.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał: Jacek Zyśk

 Źródło: miesięcznik "Srodowisko" nr 4/2017

Kontakt

Informacje kontaktowe:
 
Adres:
Krystyna Forowicz
ul. Miła 8 lok. 13
00-174 Warszawa
 
Telefon/fax: 22 750 30 31
               22 662 43 68
telefon kom.: 515 111 490
                501 608 400
                602 271 271
Email: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. 

 

Partnerzy